Πουμπουρίδου Π. Ελένη, Αιματολόγος, Tηλ.: 2310 271892, Κιν.: 6944 272275, Email: epoumpouridou@hotmail.com

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΕ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

Στον παραπάνω πίνακα (πίνακας 2) καταγράφονται οι διαφορετικές πρωτεϊνικές ανάγκες των δύο φύλων καθώς αυτές καθορίζονται από το σωματικό βάρος και την ηλικία του ατόμου.Στον δυτικό κόσμο, σοβαρή έλλειψη βιταμινών δεν παρατηρείται συχνά, εκτός από καταστάσεις ανθυγιεινών συνθηκών διατροφής.

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΕ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

Σε χημειοθεραπεία υποβάλλονται οι ασθενείς που πάσχουν από νεοπλασματικά νοσήματα, τα οποία προκύπτουν από γρήγορη μη ελεγχόμενη κυτταρική διαίρεση. Περιβαλλοντικοί και ενδογενείς παράγοντες δίδουν το έναυσμα για αυτήν την ανώμαλη κυτταρική διαίρεση μέσω μεταλλάξεων του DNA. Οι χημειοθεραπευόμενοι ασθενείς είναι μια ομάδα ανθρώπων, όλων των ηλικιών και των δύο φύλων, που λαμβάνουν κυτταροστατικά – ανοσοκατασταλτικά φάρμακα. Η χορήγηση χημειοθεραπευτικών φαρμάκων προκαλεί παρενέργειες, όπως ναυτία, ανορεξία, διάρροια, στοματική βλεννογονίτιδα και βακτηριακές ιογενείς ή μυκητιασικές λοιμώξεις της στοματικής κοιλότητας, ξηροστομία, δυσαπορρόφηση και δυσγευσία. Επομένως, γίνεται κατανοητό πως η διατροφική παρέμβαση συνεργεί με την χημειοθεραπευτική αγωγή. Η διατροφική υποστήριξη αυτών των ασθενών διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της νόσου τους. Σκοπός του παρόντος άρθρου αποτελεί η υπόδειξη ενός πλαισίου διατροφικών συνηθειών που οφείλουν να ακολουθούν οι ασθενείς τόσο κατά την διάρκεια της χημειοθεραπείας όσο και στην μετέπειτα ζωή τους.

Η διατροφική υποστήριξη στοχεύει στην διατήρηση του ιδεώδους διατροφικού προφίλ καθ’ όλη την διάρκεια των χημειοθεραπειών. Συχνά ο ασθενής είναι ένα κακά σιτιζόμενο άτομο εξ’ αιτίας της ανορεξίας της νεοπλασματικής του νόσου, ενώ έχει αυξημένες θερμιδικές ανάγκες. Ενεργή διατροφική υποστήριξη είναι απαραίτητη για την πρόληψη, της απώλειας βάρους, της μείωσης της μυϊκής μάζας και της αιματολογικής και ανοσολογικής αποκατάστασης του ασθενούς. Η εκτίμηση του διατροφικού status του ασθενούς πριν από κάθε χημειοθεραπεία με βιοχημικές και ανθρωπομετρικές μετρήσεις είναι το κλειδί για να υποδείξει αν η θερμιδική κάλυψη υπολείπεται και επομένως χρειάζεται συμπληρωματικά σκευάσματα.

Οι φυσιολογικές διατροφικές ανάγκες του ανθρώπου ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και τις λοιπές συννοσηρότητες. Η χημειοθεραπεία, ο πυρετός και η λοίμωξη αυξάνουν τις θερμιδικές ανάγκες του οργανισμού. Εκτεταμένες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί όσον αφορά τους μεταμοσχευόμενους για αιματολογικές κακοήθιες ασθενείς ( προηγείται προπαρασκευαστικό χημειοθεραπευτικό σχήμα ). Το σωματικό βάρος μπορεί να παραμείνει σταθερό ή ακόμα και να αυξηθεί παρά τον υπερκαταβολισμό και την μυϊκή τήξη εξ’ αιτίας κατακρατήσεων υγρών.

Στον πίνακα 1 εμφανίζονται οι φυσιολογικές τιμές απαιτούμενης ενέργειας για την θερμιδική κάλυψη των δύο φύλων ανάλογα με την ηλικία. Στον παρακάτω πίνακα επισημαίνονται οι αυξημένες ενεργειακές ανάγκες στην ανάπτυξη και των δύο φύλων αλλά και οι διαφορετικές απαιτήσεις μεταξύ τους.

Πίνακας 1: Απαιτούμενη ενέργεια για τα δύο φύλα ανάλογα με την ηλικία​​​​​​​

Οι ημερήσιες ανάγκες σε ενέργεια στους χημειοθεραπευόμενους ασθενείς αυξάνονται κατά 10-30% (+ 379 kcal με P= 0,0007) ανάλογα με την φυσική κατάσταση και την εναπομένουσα δραστηριότητα του κάθε ατόμου.

Οι ημερήσιες φυσιολογικές ανάγκες σε πρωτείνη υπολογίζονται σε 0,8 g ανά kg σωματικού βάρους, ενώ σε υπερκαταβολικές κατάστασεις φτάνει σε 1,2 – 1,3 g ανά kg σωματικού βάρους.

Στον παραπάνω πίνακα (πίνακας 2) καταγράφονται οι διαφορετικές πρωτεϊνικές ανάγκες των δύο φύλων καθώς αυτές καθορίζονται από το σωματικό βάρος και την ηλικία του ατόμου.

 

Στον δυτικό κόσμο, σοβαρή έλλειψη βιταμινών δεν παρατηρείται συχνά, εκτός από καταστάσεις ανθυγιεινών συνθηκών διατροφής. Η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμινών παράλληλα με την χημειοθεραπεία πρέπει να είναι πάντα εν γνώσει του ιατρού γιατί κάποιες από αυτές αναστέλλουν την δράση των χημειοθεραπευτικών φαρμάκων, όπως για π.χ η χορήγηση επιπλέον φυλλικού οξέος αναστέλλει την δράση της μεθοτρεξάτης. Επίσης, η βιταμίνη C (υδατοδιαλυτή βιταμίνη), με την αντιοξειδωτική της δράση, φαίνεται να παίζει ρόλο στην πρόληψη της αθηροσκλήρωσης και του καρκίνου. Παρά το γεγονός ότι είναι λίγες οι πληροφορίες όσον αφορά την συστηνόμενη πρόσληψη βιταμινών των ασθενών αυτών, διαπιστώνεται ότι οι ανάγκες τους σε βιταμίνη Α, D, E, K, φυλλικό και ασκορβικό οξύ καθώς και σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β είναι αυξημένες. Το σημαντικότερο για τον οργανισμό ιχνοστοιχείο είναι ο σίδηρος και η ανεπαρκής πρόσληψη του προκαλεί αναιμία, που πιθανόν να δημιουργήσει ιατρικά προβλήματα στην διάρκεια των χημειοθεραπειών. Η χορήγηση φαρμακευτικών σκευασμάτων σιδήρου προκαλεί γαστρεντερολογικά προβλήματα και για αυτό προτιμάται η κάλυψη ενδεχόμενων αναγκών ενδοφλέβια.

Είναι πολύ σημαντικό από την έναρξη της χημειοθεραπείας να δίνεται σημασία τόσο από τον ίδιο τον ασθενή όσο και από το περιβάλλον του στο να προσλαμβάνει όλες τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες. Περίπου 80% των ασθενών αυτών εμφανίζουν συμπτώματα υποθρεψίας σε κάποιο από τα στάδια της θεραπείας τους. Πρέπει να επιδεικνύεται σεβασμός στις διατροφικές προτιμήσεις του ασθενούς, ανάλογα με την εθνικότητα και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Είναι θεμιτή η χρήση διεγερτικών της όρεξης και η χρήση αντιεμετικών απαραίτητη. Εφόσον έχουν ξεπεραστεί προβλήματα, όπως ανορεξία, ναυτία, ξηροστομία, άφθες, δυσκολίες κατάποσης και μεταλλική γεύση στο στόμα, στον ασθενή πρέπει να προσφερθούν τροφές με ελκυστική εμφάνιση με την μορφή μικρών snacks, καθώς τα γεύματα του πρέπει να είναι μικρά, επίσης, και σε τακτά χρονικά διαστήματα. Είναι σημαντικό ο ασθενής να απομακρυνθεί από τις οσμές παρασκευής του φαγητού, να δοθεί έμφαση στο άρωμα της τροφής με επιπλέον αρωματικά (μαρινάρισμα φαγητού) και να αποφεύγονται οι πολύ καυτές τροφές όπως επίσης και το αλκοόλ. Αποφεύγονται, ακόμα, ωμά φρούτα και λαχανικά για να μειωθεί το μικροβιακό φορτίο της προσλαμβανόμενης τροφής. Σημαντική βοήθεια αποτελούν τα θρεπτικά συμπληρώματα με την μορφή χυμού ή κρέμας (κρέμες Fortimel, Nutridrink και Resource) που παρέχουν ενέργεια, πρωτείνες και βιταμίνες. Μεταξύ των τριών κύριων γευμάτων είναι απαραίτητη η λήψη μικρών snacks ή χυμών, ενώ οι πολύ λιπαρές τροφές πρέπει να κατέχουν χαμηλή θέση στις διατροφικές τους προτιμήσεις. Τα ζυμαρικά, το ρύζι και οι πατάτες πρέπει να παρέχονται στον ασθενή σε μικρές ποσότητες, ενώ τα ψάρια, που περιέχουν ω-3 λιπαρά οξέα, πρέπει να διατίθενται στα μέγιστα ανεκτά όρια, καθώς είναι ευεργετικά για τα αγγεία και την καρδιακή λειτουργία. Οι ασθενείς αυτοί εμφανίζουν επίσης διαταραχές στην λειτουργία του εντέρου που μπορεί να συνίστανται σε κοιλιακά άλγη, σοβαρή διάρροια ή δυσκοιλιότητα. Χρειάζεται ξεχωριστή διατροφική αντιμετώπιση για κάθε μία από τις παραπάνω περιπτώσεις. Σε περίπτωση διάρροιας συστήνεται δίαιτα με χαμηλές φυτικές ίνες, αντιδιαρροϊκά φάρμακα και ιατρική κάλυψη με υγρά και ηλεκτρολύτες. Στις περιπτώσεις δυσκοιλιότητας δίνονται οδηγίες για διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες και υγρά. Σε καταστάσεις που η πρόσληψη ικανοποιητικής ποσότητας τροφής είναι δύσκολη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ρινογαστρικός καθετήρας διαμέσου του οποίου χορηγείται αλεσμένη τροφή. Όταν υπάρχει βλάβη του ενδοθηλίου του εντέρου και ο ασθενής έχει δυσαπορρόφηση, η διατροφή χορηγείται ενδοφλέβια (παρεντερική διατροφή).

Συμπερασματικά, η χημειοθεραπεία προκαλεί σοβαρά διατροφικά προβλήματα, τα οποία πρέπει να υπερνικηθούν ώστε ο ασθενής να έχει σωστή σίτιση και κατά την διάρκεια των θεραπειών και στην μετέπειτα ζωή του. Έρευνες έχουν δείξει ότι ασθενείς με αιματολογικές κακοήθιες οι οποίοι τρέφονται ικανοποιητικά και διατηρούν ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος τείνουν να έχουν καλύτερα αποτελέσματα από κακά σιτιζόμενους ή λιποβαρείς ασθενείς. Επίσης, μια υγιεινή διατροφή υποβοηθά στο ανοσοποιητικό σύστημα των χημειοθεραπευόμενων ασθενών.

Δύο πολύ σημαντικά στοιχεία που πρέπει να γνωρίζει εξ’ αρχής ο ασθενής είναι οι αυξημένες διατροφικές απαιτήσεις που έχει σε αυτή την περίοδο της ζωής του καθώς και η υγιεινή των τροφίμων γενικότερα. Ο γιατρός οφείλει να λαμβάνει βιοχημικές εξετάσεις και ανθρωπομετρικές μετρήσεις πριν από κάθε θεραπεία, με σκοπό να ελεγχθεί το προφίλ του κάθε ασθενούς και τις περαιτέρω ανάγκες που μπορεί να αναπτυχθούν κατά την διάρκεια των θεραπειών του. Το περιβάλλον του ασθενούς επίσης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και στην εξυπηρέτηση του ασθενούς αλλά και στην υποστήριξη του για πιθανόν νέες διατροφικές συνήθειες που θα χρειαστεί να αποκτήσει.